Nitrat, tarımı ve sağlığımızı tehdit ediyor

Yrd. Doç. Dr. Erol Kesici'nin yazısıdır...
NİTRAT; TARIMI ve SAĞLIMIZI TEHDİT ETMEKTE !..
YÖREMİZDEKİ SULARIMIZ ve YEDİKLERİMİZ TEHLİKE
TARIM ÜRÜNLERİNİ ZAMANINDAN ÖNCE YEMEK TEHLİKELİ
NİTRATA ÖNLEM ALINIRA; DOĞA ve İNSAN KAZANIR…
EĞİRDİR GÖLÜ, KOVADA KANALI, KOVADA KANALINA GELEN AKARSU;  NİTRAT ve YERLEŞİM TEHLİKESİNDE!
  Çıkarılan HASSAS SU KÜTLELERİ YÖNETMENLİĞİ (HSKY) Çok ama çok önemli… Mutlaka uygulanmalı. Uygulandığında, doğa ve insan kazanacak… Dünya-Ülkemiz-Yöremiz için; temiz ve yaşanır bir çevre, bilinçli gıda üretimi, dengeli, sağlıklı- ve yeterli beslenme, sağlıklı yaşam hakkımız…
Nitrat ve nitrit insan sağlığına ve çevresine olan olumsuz etkilerinden dolayı gıdalarda bulunması istenilmeyen bileşiklerdir. Kaynağı azot, sular, toprak, hava azotla yüklü…  Sonuç…Çözüm var!…
GIDALAR DOĞAL OLUŞUMUNDA- MEVSİMİNDE YENİLMELİDİR… ÇOCUKLARA DİKKAT…
    Sularda ve meyve-sebzelerde yüksek miktarda nitrat bulunması birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke için ciddi bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir. Pancar, kereviz, marul, ıspanak ve turp gibi sebzeler yüksek oranda nitrat içerirler. Karnabahar, patates, yeşil soğan-soğan, tatlı mısır ve bezelye, domates gibi sebzelerle, karpuz, kavun, elma, armut su ve topraktaki azot seviyesi yüksek olduğunda bu bölgelerde yetiştirilen sebzeler yüksek nitrat içeriğine sahip olmaktadır. Bunun sonucunda bu tür gıdalar hastalıklara, zehirlenmelere neden olabilmektedir. Buna en tipik örnek; ülkemizde de yaşanan Karpuz zehirlenmesidir. Uzmanlar, karpuzun kabuk ve kabuğa yakın etli kısımlarının yaşlılara, anne adaylarına, bebeklere kesinlikle yedirilmemesi gerektiğini bildirmektedirler. Karpuzun  kabuktan 3 cm'den daha yakın kısmı yenmemelidir . 
           Birçok sebze ve meyvenin hasat, üretim zamanından daha önce yenilmesinin, nitratın süte geçme kolaylığı nedeniyle bu tip ürünlerin, yaşlılara, anne adaylarına, lohusa anneler için tehlike arz ettiği bildirilmektedir. Nitrat-azot yüklü besin ve türevlerinin hayvanlara aşırı oranda verilmesinin, et, süt ve ürünlerini de olumuz etkileri olduğu bildirilmektedir. Karpuzdaki nitrat yoğunluğunun pratik olarak, soğuk su kaynatılarak içerisine bir parça karpuz konulduğunda su pembeleşiyorsa bu karpuzların yenilmemesi önerilmektedir.
TÜRKİYE’DE NİTRATA HASSAS TOPRAK VE SU KAYNAKLARI
Nitrat ve nitritin gıdalarda ve içeceklerde artmasının nedeni topraktaki organik maddelerden, azotlu gübrelerin ve böcek ilaçlarının kullanılmasından ve kimyasal endüstri atıklarından kaynaklanmaktadır. Sulardaki nitrat ve nitrit düzeyleri su kalitesinin en önemli belirleyicisidir
    Ülkemiz de, bölgemiz de, Eğirdir Gölü ve Havzasında yerli-yabancı bir çok araştırmacının çalışma sonuçlarına ve Orman ve Su İşleri Bakanlığının (23ARALIK 2016 da  HASSAS SU KÜTLELERİ YÖNETMENLİĞİNDE)  belirtiği gibi çok bölgemiz nitrata  hassas konumdadır(http://ec.europa.eu/ agriculture prat. EÜ,  Gökdayı, SDÜ, vd.). Bu uyarılar, gerek inan sağlığının ve gerekse havzadaki tarımın geleceği için göz ardı edilmemesi gereken çok önemli uyarılardır.
YABANCI OTLARLA MÜCADELEDE KULLANILAN OT İLAÇLARI ÇOK DAHA TEHLİKELİ   .
      Göllerin, dereleri ve yer altı sularının kirlenmesi(zehirlenmesi) kimyasal endüstri atıkları ve tarımda kimyasal-sentetik- gübre ve ürüne zarar veren canlılar için kullanılan pestisit uygulama (ot ve böcek öldürücüler) işlemindeki kullanılan pestisit miktarı, zamanlaması ve uygulama yöntemi, pestisit kirlenmesi sorununun oluşmasında oldukça önemlidir. Ne kadar çok yapay-azot kaynaklı gübre pestisit kullanılırsa tüm sularının kirlenme ihtimali de o kadar çok olmaktadır. Bunun yanında çorak alanlarda doğal olarak meydana gelen azot bağlanması, topraktaki organik maddelerin bozulması ve insan ve hayvan atıkları neticesinde oluşan bozulmalar doğada nitrat kaynaklı kirlenmelerinin nedenleridir. Geniş alanlara yayılabilen kirleticiler arasında nitrat, çevrenin kirletilmesinde önemli bir gösterge olarak kabul edilmektedir (Almasri, 2007 ve Liu ve Ark., 2005).
ELMADA TAT; RENK, DEPOLAMA ÖMRÜNÜN AZALMASI , BENEK VE  MANTARŞALMANIN NEDENİ… NİTRAT
Tarımsal üretimde; azot miktarı optimum düzeyin üzerine çıktıkça, meyve rengi azalır ve olgunlaşma gecikir. Meyvelerde kırmızı çeşitler daha az kırmızı, sarı çeşitlerin yeşil olma eğilimi vardır ve elma ve armutlarda tat ve depolama ömrü azalır. Bundan başka elma ve armutlarda azotun fazlalığı kalsiyum alımını engellediği için üreticilere büyük zararlara uğratan mantarlaşma ve acı beneğe sebep olur (http://ec.europa.eu/ agriculture/envir/nitrates/index_en.htm -). Bu nedenle göldeki ve tarım topraklarındaki azot, nitrit azotu ve nitrat türevlerinin miktarı önemlidir. Tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğine karşı, göller bölgesi suların korunması için; ayrıca bitkisel gıdaların hasat zamanı, yetişme koşulları (sulama, toprak, gübre kullanımı v.b.), ürünün yapısı ve çeşidi, nitrat ve nitrit miktarını etkilemektedir.  Yıllardır dile getirdiğimiz, tarlan, toprağın, suyun temiz olursa, ürünün, sağlığın temiz olur, ürününü rahatlıkla her yere satabileceğinden kazancın artardan, kastettiğimiz temel ilke budur.
  Gölde, tarım topraklarında, dere ve çaylarda Nitrat fazlalığı var…..
 Nitrata hassas Eğirdir Gölü havzasında dünden bugüne yapılan tarımla elde edilen kazançlar; kaybedilen toprak, ürün, su kayıpları karşısında gölde bir damla kadardır. Bu nedenle yeni çıkarılan yasa ve yönetmelikler İYİ TARIM HASSAS BÖLĞE uygulamalarını yerine getirmeyen üreticilere cezai yaptırım ve süspansiyon uygulamama gibi yaptırımlar getirmektedir. Yönetmenlik önemlidir ve havzada mutlaka uygulanmalıdır. Yoksa doğal kayıpların yanı sıra, yenilen içilen her şeyde kanserojen madde miktarı giderek artacaktır.
NİRATLA MÜCADELEDE EN ETKİLİ YÖNTEM, NİTRAT OLUŞUMUNU ENGELLEMEK…
   Niratla mücadelede; Denitrifikasyon ( nitrat ve nitrit bileşiklerinin, anaerobik koşullarda mikroorganizmalar tarafından redüksiyona Uğratılarak elementer azota dönüştürülmesi olayı ) yöntemleri oldukça pahalıdır ve ileri derecede teknik bir işlemdir. Dolayısı ile bu konuda en etkili yöntem, ETKENİN OLUŞMADAN YOK EDİLMESİDİR, yani nitrat kirliliğine neden olan kaynakların kontrol altına alınmasıdır. Nirat oluştuktan sonra çözüm çok güçleşmektedir. Etkenin oluşmadan engellenmesinde: Tarımın şekli öne çıkmaktadır. Bunun yanı sıra nitrat oluşumuna neden olan diğer faktörler kontrol altına alınmalıdır.
                    İYİ TARIM YÖNTEMLERİ ÇOK ÖNEMLİ…
* İyi tarımda; Toprağa uygulanacak gübre miktarı; İYİ TARIM UYGULAMALARI  KODUNA UYGUN şekilde, nitrata hassas bölgenin toprak şartları, toprak tipi, eğimi, iklim şartları, yağış miktarı ve sulama, arazi kullanımı, mevcut tarımsal uygulamalar, bitki rotasyon sistemleri ile bitkilerin öngörülebilen azot gereksinimleri ve topraktan ve gübrelemeden bitkilere gelen azot miktarı arasındaki dengeyi gözetecek şekilde sınırlandırılmaktadır.
*Havza alanı içinde kirletici kaynaklar (atıklar vb) belirlenmeli ve faaliyetler kontrolü yapılmalı, özellikle tarımsal alanda organik gübre ve bitki koruma ilaçları kullanımının - tarımsal girdilerin kontrolü sağlanmaktadır.
 *Pek çok havzada aşırı kirlenmelerin sonucu olarak su kalitesi değerlerinin sürekli kötüye gittiği görülmektedir yasalar- güç -kullanarak havza alanının korunması zorlayıcı bir önlem olmalıdır.
* Havzada ALTYAPI ve SOSYAL HİZMETLERİN götürülmemesi yolu ile caydırıcı önlem alınması gerekmektedir.
*Göl-su kaynakları- kıyı- havza alanında yerleşimi engelleyici önlemler ile havza alanının korunma altına alınmalıdır.
*Yerleşik tarımsal kirliliğe neden olan aşırı gübre ve tarım ilacı kullanımı sınırlandırılmalı ve bu konuda üreticilerin bilinçlendirilmesi için DENETİM-EĞİTİM programları düzenlenmelidir/artırılmalıdır.   
Pestisitlerin sadece gerekli olduğu durumlarda kullanılması,
Pestisitlerin Kullanım talimatlarına göre zamanında ve gereken oranda kullanılması,
 Pestisitlerin sadece hedef bölge için kullanılması,
 Pestisit uygulamasından sonra sulamadan kaçınılması ve
Entegre(bütünlük) Mücadele Yöntemleri uygulanmalıdır.
 Bu kısıtlamalar GAP (Good Agricultural Practice - İyi Tarım Uygulamaları) kuralları dahilindedir ve bu nedenle üreticilerin uymaları gerekmektedir (http://ec.europa.eu/ agriculture/). Bu kısıtlamalara uymayan çiftçiler Hükümet tarafından cezalandırılabilir.
Yrd. Doç. Dr. Erol KESİCİ T.T.K.D  Bilim Danışmanı-Eğirdir –ISPARTA Temsilcisi